نگاه اجمالی به اوضاع گردشگری ایران در سال ۹۴

راهنمای سفر و گردشگری ترمینال به نقل از دنیای سفر، امید به رونق گردشگری در سال ۱۳۹۴ در سفر روحانی به تخت جمشید جوانه زد و با اجرایی شدن برجام، رویدادهای خوشایندی برای آن رقم خورد.

“مهم تر از آثار باستانی، فرهنگ مردمان این دیار است که می تواند پذیرای گردشگران در چنین محیطی باشد”. شاید این مهم ترین بخش سخنان حسن روحانی، رییس جمهور ایران بود که در سفر به استان فارس و در بازدید از تخت جمشید، در اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ بیان شد. قرار گرفتن بازدید از تخت جمشید به عنوان نمادی از شکوه ایران باستان در برنامه رسمی سفر ریاست جمهوری، حمایت تمام قد دولت از میراث کهن کشور را نشان داد و امید به تغییر نگرش ها به گردشگری در سطح کلان کشور را زنده کرد.

دیپلماسی فعال و برجامی که به سرانجام رسید

با اجرای برجام در دی ماه امسال و با آغاز لغو تحریم های کمرشکن که در طول سالیان گذشته علیه ایران به تصویب رسیده بود، هر چند دیر، اما جان تازه ای به کالبد گردشگری کشور دمیده شد و امید در دل فعالان گردشگری خانه کرد.

ایران، بار دیگر در تیتر رسانه های مطرح جهان قرار گرفت؛ نه به عنوان کشوری سرکش و تهدیدی برای امنیت جهانی که به عنوان کشوری قدرتمند با توانایی مذاکره و مصالحه با قدرت های جهان. همین تغییر ماهیت تصویر شکل گرفته از ایران و تبدیل آن به “گفتمان صلح” بود که توجه مردم جهان را به سوی ایران برگرداند.

در سایه دیپلماسی فعال منطقه ای و بین المللی ایران که برجام را به سرانجام رساند، هشدارهای سفر به ایران توسط مهمترین کشورهای گردشگر فرست دنیا نظیر بریتانیا و فرانسه لغو شد.

تلاش دیپلماسی کشور منجر به بازگشایی سفارت انگلیس شد و راه را به سوی رونق گردشگری گشود. با این حال در ماجرای حمله به سفارت عربستان صعودی، دولت آن چنان که انتظار می رفت، موفق عمل نکرد و به وجهه در حال بهبود ایران در سطح بین المللی، خدشه وارد شد. تکرار چنین اقداماتی در آینده، خسارتی جدی به صنعت گردشگری کشور وارد می کند.

از دیگر پیامدهای مستقیم و مهم برجام، آغاز نوسازی ناوگان فرسوده هواپیمایی کشور بود که با سفر ریاست جمهوری به ایتالیا و فرانسه کلید خورد.

ایران آرام در خاورمیانه نا آرام

با شدت گرفتن ناآرامی ها و اقدامات ضد بشری داعش و گسترش جنگ های داخلی و تشدید ناامنی در خاورمیانه، وجود امنیت در ایران بیش از پیش برای کشورهای جهان برجسته شد.

“امنیت” به عنوان پیش نیاز پا گرفتن گردشگری در هر مقصدی، ایران را بار دیگر در فهرست مقاصد گردشگری قرار داد.

تخریب آثار باستانی عراق به دست داعش، نگرانی های داخلی و واکنش ایران دوستان را به همراه داشت. اقدام موزه داران در جلب توجه جهانیان به حفاظت از میراث بشری و سپس نامه های جداگانه رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور به وزیر گردشگری عراق و دو نهاد یونسکو و آیسسکو برای حفاظت از آثار تاریخی “ایران فرهنگی”، در زمانی که کشور برنامه ای جدی برای جذب گردشگر دارد، حاوی پیامی آشکار به دنیا بود که ایران، درون مرزهای خود امنیت دارد و حتی فراتر از آن نیز می تواند نقش ایفا کند. هرچند این اتفاق در اسفند ماه ۱۳۹۳ روی داد اما در ارائه تصویری مثبت از ایران در سال جاری نقش داشت.

ورود سرمایه گذاران خارجی به صنعت گردشگری کشور

امسال اهمیت گردشگری بار دیگر در مقابل دیدگان دولت و سازمان متولی گردشگری کشور قرار گرفت و قراردادها و تفاهم نامه های همکاری با کشورهای مختلف منعقد شد. با گسترده شدن افق های گردشگری در کنار ثبات نسبی کشور بار دیگر پای سرمایه گذاران خارجی به صنعت گردشگری به ویژه در توسعه زیرساخت ها باز شد. ورود بازیگران خارجی نظیر هتل های زنجیره ای و خطوط هواپیمایی مطرح دنیا و غیره به عرصه گردشگری کشور شاید بتواند استانداردهای گردشگری را در سطح کلاس جهانی به بازار گردشگری ایران دیکته کند و گره ای از گره های گردشگری کشور بگشاید.

بسترسازی دولت در موضوع گردشگری از طریق وضع قوانین تسهیل کننده نظیر تغییر سیاست صدور ویزا و ارایه مشوق های مالیاتی و غیره امید به ورود بیشتر سرمایه را در سال آینده افزایش خواهد داد.

افتتاح هتل های اسپیناس پالاس و هتل فرودگاه امام در تهران، هتل دریایی ترنج در کیش و هتل گوت که مال در سمنان و افتتاح و بازسازی چند هتل دیگر، حضور و امید بخش خصوصی را پررنگ تر کرد. ورود گروه هتل های زنجیره ای مطرح دنیا به کشور، می تواند صنعت هتل داری کشور را متحول سازد که این رویداد خوشاید بعد از چهار دهه توقف، امسال رقم خورد.

مرکز قرار دادن “پایداری” در محور پرگار “توسعه گردشگری“

رشد گردشگری تنها با در نظر گرفتن شاخص های پایداری، به سود جامعه خواهد بود. نام گذاری سال ۲۰۱۷ به عنوان سال جهانی «گردشگری پایدار؛ ابزار توسعه» توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز بر این موضوع صحه گذارد. شاید پیوند دو پروژه توسعه پایدار گردشگری ایران و کمربند اقتصادی جاده ابریشم که در تعامل با موسسه همکاری های بین المللی GIZ آلمان و سازمان جهانی جهانگردی است، بتواند این مهم را محقق سازد.

یکی از نمودهای توسعه پایدار تعداد فزاینده اقامتگاه های بوم گردی در مناطق روستایی کشور به عنوان اقامتگاه های ایده آل پایدار محلی است.

با تمام اهمیتی که پایداری در توسعه کشور دارد، همچنان طرح های گردشگری بدون در نظر گرفتن اصول پایداری و مدل های توسعه متناسب در مناطقی نظیر آشوراده ارائه و دغدغه های محیط زیستی و اجتماعی در مقابل پیامدهای اقتصادی به گوشه ای کنار زده می شوند.

ورود گردشگر ممنوع!

آذر ماه سال ۱۳۹۴ برای گردشگری کشور سالی بود که شهرت “میهمان نوازی” شهرهای کویری ایران بار دیگر مخدوش شد و از ورود گردشگران و تورهای مختلط به منطقه گردشگری مرنجاب و شهر زیرزمینی نوش آباد از توابع شهرستان آران و بیدگل جلوگیری به عمل آمد. بی احترامی به گردشگر البته محدود به این مورد نماند و در موردی دیگر از ورود اتوبوس گردشگران به شهری در خراسان جنوبی، ممانعت شد.

همان گونه که جوامع و مردمان محلی باید بردباری خود را در برابر تفاوت های دیگر افراد بالا ببرند، بی احترامی به هنجارهای فرهنگی و اجتماعی میزبان نیز نکوهیده است. سازمان متولی گردشگری و نهادهای امنیتی کشور، حفظ حرمت گردشگران و جامعه محلی را باید در برنامه کاری سال آینده خود قرار دهد و از تکرار چنین مواردی جلوگیری کنند.

همایش ها و کنفرانس های بین المللی

امسال شاهد همایش ها و کنفرانس های ملی و بین المللی مهمی بودیم. همایش جهانی تغییرات اقلیم در فرانسه به عنوان یکی از مهمترین رخدادهای جهانی باز هم بر اهمیت جنبه های زیست محیطی و به کارگیری انرژی های پاک در صنعت گردشگری تاکید کرد. همایش بین المللی برند ملی گردشگری نیز با اشاره بر خلا چندین ساله برند ملی گردشگری ایران، دگر بار درصدد شتاب دادن به فرایند ساخت برند ملی برآمد اما در عمل توفیقی به دست نیاورد.

نمایشگاه بین المللی گردشگری؛ موفقیت یا شکست؟

نهمین نمایشگاه بین المللی گردشگری و صنایع وابسته تهران در بهمن ماه ۱۳۹۴ برگزار شد. این نمایشگاه دستاوردهایی قابل توجه و موفقیت آمیز نسبت به سال های گذشته داشت. علاوه بر این، نمایشگاه های مختلفی در کشورهای دیگر برگزار شد و حضور ایران در این نمایشگاه ها هر چند بهتر از گذشته بود اما با انتقادات بسیار رو به رو شد.

ایران همچنان از بی برنامگی و نبود دانش حضور در نمایشگاه های بین المللی، رنج می برد. در آخرین مورد خبرهای ناخوشایندی از نمایشگاه ITB برلین که همین روزها در حال برگزاری است، به گوش می رسد.

ارمغان ۱۸ و ۱۹ با شوش و میمند

در تیرماه ۱۳۹۴ و در سی و نهمین اجلاس میراث فرهنگی یونسکو، پرونده محوطه باستانی شوش و منظر فرهنگی میمند مورد بررسی قرار گرفت و با کسب اکثریت آرا به عنوان هجدهمین و نوزدهمین اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسید.

اصفهان و رشت در میان شبکه شهرهای خلاق یونسکو

پیوستن اصفهان به عنوان “شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای بومی” و رشت به عنوان” شهر خلاق غذا” در شبکه شهرهای خلاق یونسکو و انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت اسلامی در سال ۲۰۱۸ از رویدادهای مهم ۱۳۹۴ بودند که در جذب گردشگران شهری، حلال و دیگر انواع گردشگری موثر خواهد بود.

ایران؛ میزبان کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری در ۲۰۱۷

با تلاش کانون انجمن های صنفی راهنمایان گردشگری، ایران توانست میزبانی “کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری” را برای سال ۲۰۱۷ به دست آورد. علی رغم تعداد قابل توجه راهنمایان گردشگری در سراسر کشور که سالیانه به دست موسسات آموزشی تربیت می شوند، ایران همچنان از کمبود راهنمایان تور باتجربه رنج می برد.

افزایش سهم سازمان متولی گردشگری از بودجه برنامه ششم توسعه

لایحه “برنامه ششم توسعه” در حالی برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه شد که در دو بند ۵۰ و ۵۱ به طور مستقیم به توسعه گردشگری و صنایع دستی اشاره شده و قرار است تا افق ۱۴۰۴ تعداد گردشگران سالیانه کشور از ۵ میلیون به ۲۰ میلیون افزایش یابد. با توجه به عقب ماندن ایران از پیش بینی ها و برآوردهای برنامه های قبلی توسعه گردشگری و فقدان زیرساخت های مورد نظر، دستیابی به چنین آماری تنها با تلاش و اهتمام جدی دولت و بخش خصوصی ممکن خواهد شد.

افزایش ۴۵ درصدی “بودجه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری” نشان از نگاه جدی دولت به توسعه گردشگری کشور داشته و امیدواریم این رویه همچنان در سال های بعد ادامه یابد.

افزایش اصطکاک سازمان با بخش خصوصی

بارها شنیده ایم که دولت درصدد کاهش تصدی گری خود و رفتن به سوی خصوصی سازی واقعی است. با این حال، بخش خصوصی نه تنها آزادتر و فعال تر نشده است بلکه دولت و ارگان های وابسته به دولت را نیز رقیب خود می داند. حرف و حدیث های پیش آمده از “آیین نامه ایجاد، اصلاح، تکمیل، درجه بندی و نرخ گذاری تاسیسات گردشگری” که به ادعای بخش خصوصی بدون مشورت و نظر خواهی از آنها تدوین شده است در کنار قصد سازمان برای ایجاد تشکل موازی به واسطه تدوین “دستورالعمل نحوه تشکیل تشکل های گردشگری” اقدامی بود که هیچ یک از انجمن ها، صنف ها و اتحادیه های خصوصی گردشگری را خوشحال نساخت. بار دیگر بخش خصوصی اعتماد خود را به دولت از دست داد و این اقدام بر شکاف بین آن دو دامن زد.

نمونه آخر از چنین برخوردهایی در کنترل استاندارد و نرخ گذاری قیمت نوروزی هتل ها بود و هنوز کشمکش دولت و بخش خصوصی روی این موضوع ادامه دارد.

آن گونه که شواهد نشان می دهد، دولت قصد ندارد پای خود را از تمرکزگرایی و تصدی گری در گردشگری بیرون بکشد. به نظر می رسد سازمان متولی گردشگری کشور، قصد محدودیت عرصه فعالیت خود را نداشته و ترجیح داده است همچنان رقیب بخش خصوصی باشد و در تصمیمات آن ها دخالت کند.

درشکه گردشگری آماده حرکت است

با تمام رویدادهای خوب و بد، گردشگری کشور در مجموع سالی امیدوارکننده را پشت سر گذاشت و صنعت متوقف شده در سال های قبل به حرکت افتاد.

مشارکت دادن جامعه محلی و مردمان بومی در سرمایه گذاری های گردشگری کوچک و محلی می تواند به توان افزایی این افراد کمک کند و تحقق توسعه پایدار را ممکن سازد.

بخش خصوصی کشور همچنان به دنبال میدان گرفتن است. بدون حضور بخش خصوصی در گردشگری نمی توان این صنعت را به حرکت انداخت. هر چه این حضور پر رنگ تر باشد، رقابت بیشتر بوده و کیفیت خدمات بهتر می شود.

سازمان متولی گردشگری با تامین زیرساخت های گردشگری و بسترسازی های لازم برای بخش خصوصی در بعد ملی و محلی باید امکان رقابت های سازنده را فراهم سازد و در هر ریز و درشت این بخش دخالت نکند.

به موازات کم شدن دخالت های دولت، بخش خصوصی باید بیاموزد و بتواند بر روی پای خود ایستاده و در مواجه با هر مشکلی از دولت خواهان کمک نباشد زیرا پذیرش این کمک به معنی فراهم ساختن امکان دخالت های دولت در رویه های مشخص بخش خصوصی خواهد بود. در هر صورت بخش خصوصی یا شبه خصوصی فربه و محتاج دولت، آسیبی بزرگ به گردشگری کشور است.

“ملت بزرگ ایران می تواند هر کار بزرگی را انجام دهد”. ریاست جمهوری این گفته امیدبخش را در تخت جمشید به ایرانیان هدیه داد. آری، با برنامه ریزی های منسجم و مداوم، سیاست گذاری های سنجیده و دقیق و مشارکت دادن تمام ذی نفعان گردشگری در این صنعت می توان به شکوفایی گردشگری کشور کمک کرد.

“کار بزرگ” رونق دادن به گردشگری کشور جز با فراهم ساختن زمینه مشارکت “ملت بزرگ ایران”، به دست نخواهد آمد.