ادبیات پارسی در سفر و مسافرت

امام محمد غزالی

از دیدگاه امام محمد غزالی، متفکر و اندیشمند جهان اسلام، سفر بر دو نوع ظاهری و باطنی تقسیم می شود:
سفر باطنی سفر دل است و سفر مردان در ملکوت آسمان و سفر ظاهری به پنج قسم است:
سفراول که در طلب علم صورت می گیرد(گردشگری علمی و آموزشی)، سفر دوم برای عبادت است چون حج و جهاد و زیارت قبور انبیاء و صحابه وتابعین (گردشگری زیارتی)، سفر سوم گریختن بود از چیزی که مشوش این باشد چون جاه و مال و ولایت و شغل دنیا(گردشگری سلامت)، سفر چهارم تجارت بود در طلب دنیا و این سفر مباح است و اگر نیت آن باشد تا خود را و عیال را از روی خلق بی نیاز دارد این سفر طاعت است و اگر فزون طلبی دنیا باشد جستجوی تفاخر و تجمل این سفر در راه شیطان باشد(گردشگری تجاری)، سفر پنجم سفر تماشا و تفرج است (گردشگری تفریحی).

سعدی شاعری جهانگرد
سعدی شهر ها ی مختلف و ملتهای گوناگون از بغداد تا شمال آفریقا را دید و با فرق مذهبی و دینی آشنا شد و با طبقات مردم اختلاط کرد. بعد از سفرهای طولانی و سیر در آفاق و انفس ، با کوله باری از تجربه و افکار نو به موطنش برگشت .
روشن است که در عهد سعدی نقش توریست را بازرگانان ایفا می کردند و بازرگانان و تجار گردشگران جامعه بوده اند.

لذا سعدی می فرماید:

شهنشه  که بازارگان را بخست                       در خیر بر شهر و لشکر ببست
کی آنجا دگر هوشمندان روند                        چو آوازه رسم بدبشنوند
نکو بایدت نام و نیکی قبول                           نکو دار بازارگان و رسول
بزرگان مسافر به جان پرورند                          که نام نکویی به عالم برند
تبه گردد آن مملکت عنقریب                        کزو خاطر آزرده آید غریب
غریب آشنا باش و سیاح دوست                      که سیاح جلاب نام نکوست
نکو دار ضعیف و مسافر عزیز                         وز آسیبشان بر حذر باش نیز

سعدی در بیت نخست مسوولیت عواقب آزردگی تاجر و گردشگر را متوجه مسوولین جامعه می داند و اعلام می کند اگر شاه یک مملکت بازرگانی را بیازارد، درخیر و برکت را بر شهر و لشکر خود بسته است و اشاره ای دقیق به نقش اقتصادی گردشگردی می نماید. در بیت دوم اشاره دارد به لزوم امنیت و آرامش برای توسعه گردشگردی و اذعان می کند که اگر آوازه رسم بد و عدم رعایت اصول و قوانین در کشوری به گوش برسد، هیچ هوشمندی به آنجا سفر نمی کند. ایجاد امنیت، فراهم آوردن تسهیلات و ارایه امکانات رفاهی و خدماتی لازم به گردشگران از جمله وظایف اصلی دولت ها است. وی می افزاید: اگر خواستار نام نیکو هستی باید بازرگان و فرستاده و سفیر یک کشور را نیک بداری و شرط اینکه نام کشور تو در جهان بلند آوازه شود نیکویی به مسافر است. سعدی در بیتی دیگر هشدار می دهد که اگر غریبه ای از کشور تو با خاطره ی آزرده برگردد کشورت به زودی تباه ونابود می گردد. و به زیبایی ادامه می دهد : جهانگردان را دوست داشته باشید که ایشان سفیران و خبرنگارانی هستند که نام نیکوی شما را در جهان منتشر خواهند کرد. در خاتمه می گوید : میهمان و مسافر را گرامی بدار و البته نسبت به آسیب های احتمالی آن نیز هوشیار باش (گلستان سعدی).

خرقانی
این گفته حک شده شیخ ابوالحسن خرقانی عارف بزرگ ایرانی بر سر در خانقاهش می باشدکه :
“هرکه دراین سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید ، چه آن کس که به درگاه باری تعالی به جان ارزد، البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد”

منبع:
دولت آبادی، فیروز. یعقوب زاده، رحیم(۱۳۸۸) گردشگری فرهنگی و ارائه راهکارها برای ارتقائ آن در ایران، انشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول