شهر تاریخی سیمره و حسرت جهانی شدن

در غربی‌ترین نقطه ایران در میان‌دامنه‌های زاگرس استانی وجود دارد که در کتیبه‌های باستانی آن را «آلامتو» به معنای سرزمین کوهستان یا طلوع خورشید نامیده‌اند، شکل‌گیری اولین تمدن بشری در تپه‌های علی کش واقع در شهرستان دهلران، تپه‌های هلیلان و نیز چغا آهوان در مهران نشان از عمق تاریخی استان ایلام دارد.

حفاری‌های علمی باستان‌شناسی در این استان شواهد کم‌نظیری از پیشینه تاریخ و تمدن سرزمین بزرگ ایران ارائه می‌دهد و در اکثر نقاط استان ایلام نشانه‌هایی از آثار باستانی نظیر شهرهای باستانی، قلعه‌ها و دژهای مستحکم و استراتژیک، تپه‌ها و پل‌های باستانی، غارها، چهارطاقی‌ها و… از دوران تاریخی و پیش‌ازتاریخ مشهود است.

در بین مناطق تاریخی استان ایلام، شهرستان دره شهر در  فاصله ۱۲۰ کیلومتری شهر ایلام خودنمایی می‌کند، شهرستان دره شهر به دلیل اینکه در کنار کبیر کوه و در کنار خرابه‌های شهر باستانی ماداکتو و رود خروشان سیمره واقع‌شده است به قطب گردشگری ایلام شهرت یافته ، این شهرستان هم‌چنین با دارا بودن استعداد کشاورزی و وجود آب فراوان و مراتع و جنگل‌های انبوه،‌ دارای آثار دیدنی تاریخی و طبیعی بی‌شماری است.

طبق آخرین بررسی انجام‌شده تاکنون ۱۸۱ اثر تاریخی و محوطه باستانی در این شهرستان در فهرست آثار ملی و تاریخی کشور ثبت‌شده که مهم‌ترین این آثار شامل، آثار خرابه‌های شهر سیمره  معروف به ماداکتو و آثار قصرها و بازارهای تاریخی، آسیاب آبی و قلعه شیخ ماخو (شیخ محمدخان) در روستای شیخ مکان، تنگ زیبا و تاریخی طبیعی بهرام چوبین در مسیر دره شهر به پل‌دختر، تپه باستانی تیغن در کنار دره شهر و..است.

شهر تاریخی سیمره بزرگ‌ترین شهر تاریخی غرب کشور

مورخان و تاریخ‌نگاران  در گذشته و حال هرکجا که نام ایلام برده می‌شود از سیمره  دره شهر به‌عنوان شهر باستانی نام می‌برند، در میان آثار تاریخی شهرستان یک اثر  به‌عنوان شهر تاریخی «سیمره» وجود دارد، شهر تاریخی سیمره بزرگ‌ترین محوطه تاریخی استان ایلام محسوب می‌شود، این شهر تاریخی در حاشیه جنوب شرقی شهر کنونی شهرستان دره شهر واقع‌شده است.

این اثر تاریخی بزرگ‌ترین محوطه تاریخی در سطح استان ایلام را تشکیل می‌دهد که بالغ‌بر ۱۲۰ هکتار است، این شهر تاریخی جزو نخستین آثار تاریخی ثبت‌شده استان ایلام در آثار ملی بوده است، محوطه تاریخی این شهر طبق مطالعات و کاوش‌های انجام‌گرفته مربوط به قرون اولیه اسلامی است.

این محوطه در سال ۱۳۱۰ شمسی به شماره ۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از ارزش و اهمیت بی‌نظیری برخوردار است، این شهر تاریخی براثر وقوع زلزله در سال ۳۳۴ هجری قمری تخریب و خالی از سکنه شده و تاکنون ۹ فصل کاوش باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی انجام شده است.

همچنین در این شهر قدیمی، مدارکی به‌دست‌آمده که نشان می‌دهد در «سیمره » مراکز صنعتی وجود داشته و سفالگری و شیشه‌سازی بسیار رایج بوده است، بقایای کوره‌های سفالگری و شیشه‌سازی مدارک بسیار مهمی است که نشان می‌دهد بخشی از اقتصاد این شهر از طریق این دو صنعت تأمین می‌شده است. بخشی از یافته‌های بسیار مهم دیگر در «سمیره»، مسجدی است که از دل خاک بیرون آمده و نشان می‌دهد که این بنا، اولین مسجد دوران صدر اسلام در ایران است.

مصالح این بنا از سنگ و گچ است و تاق‌هایی که روی بناهای ورودی معابر ساخته‌شده، همه گهواره‌ای هستند، شبستان و ایوان این مسجد با گچ‌بری‌های بسیار زیبا تزیین‌شده و دارای یک حیاط مرکزی است.

اهمیت تاریخی شهر تاریخی سیمره در نگاه مورخان و کتاب‌ها

اکبر شریفی‌نیا کارشناس پایگاه پژوهشی شهر تاریخی سیمره در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: مطالب موجود در منابع مکتوب و انجام برخی فعالیت‌های میدانی نشان از اهمیت شهرستان دره ­شهر (سیمره) در دوران ساسانی و قرون اولیۀ اسلامی دارد.

وی بیان داشت: در سال ۱۸۳۹ میلادی «سرهنری راولینسون» از منطقه سیمره بازدید کرد و ضمن بازرسی اوضاع جغرافیایی منطقه، خرابه­ های این شهر را با سیروان مقایسه کرد و دره ­شهر را مربوط به دورۀ ساسانیان دانست.

شریفی‌نیا تصریح کرد: اشتاین معتقد بوده این شهر در زمان ساسانیان آباد شده و یک شهر تجاری نبوده بلکه یک شهر زراعی بوده است، تمام مسافرانی، که به ناحیه سیمره آمده‌اند، مانند هرتسفلد، راولینسون، دمرگان و… این خرابه‌ها را دیده‌اند.

کارشناس پایگاه پژوهشی شهر تاریخی سیمره افزود: چنین به نظر می‌رسد که این شهر، با خوزستان رابطۀ نزدیکی داشته است. به همین ترتیب در منابعی دیگر، تنها از خاندن فیروزان ( دوره ساسانی )، به‌عنوان حاکمان این منطقه یادشده است.

وی افزود: در کاوش­های صورت گرفته در این شهرستان آمده است که؛ در شهر سیمره(صیمره) نشانه‌هایی از قوس‌ها و انحناهای طاق در این ویران­ها به چشم می‌خورد و نیز سایه‌روشن‌هایی از  عوارض خیابان‌بندی و کوچه‌ها، سیستم شبکۀ ارتباط شهری در این بافت مشهود است.

کارشناس پایگاه پژوهشی شهر تاریخی سیمره افزود: جدیدترین مطالعات باستان­شناسی به‌عمل‌آمده، شهر تاریخی سیمره را متعلق به قرون نخستین اسلامی قلمداد می‌کند. درنهایت در منابع و متون تاریخی در ذکر حوادث مربوط به شهر سیمره آمده است که در سال ۲۵۸ هجری زلزله ­ای عظیم شهر را نابود و خالی از سکنه کرد.

وی اظهار داشت: در تاریخ طبری آمده است که؛ ده روز رفته از رمضان، زلزله­ ای سخت و هول‌انگیز در سیمره رخ داد، فردای آن روز که روز یکشنبه بود، زلزله‌ای عظیم­تر از آنکه روز پیش رخ داد که بیشتر مردم آنجا در حدود بیست هزار نفر کشته شدند.

آخرین وضعیت کاوش‌ها در شهر تاریخی سیمره، ثبت جهانی این اثر و موانع بر سر راه

شریفی‌نیا تصریح کرد: فعالیت­های منسجم باستان­شناسی در شهر تاریخی سیمره، از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ به‌صورت کاوش­های علمی در دورۀ اسلامی به تعداد ۹ فصل و به‌صورت مداوم توسط گروهی از باستان شناسان انجام شد.

شریفی‌نیا در پاسخ به سؤال آخرین وضعیت ثبت جهانی شهر تاریخی سیمره افزود:  شهر تاریخی سیمره، در فهرست موقت ثبت جهانی قرار دارد.

کارشناس پایگاه پژوهشی شهر تاریخی سیمره درباره مهم‌ترین مشکلات شهر تاریخی سیمره و موانع جهانی‌شدن این بنای تاریخی، افزود:  اصلی‌ترین مشکل در مسیر ثبت جهانی شهر تاریخی سیمره، بحث تملک اراضی کشاورزی و منازل مسکونی است.

شریفی‌نیا در پاسخ به اینکه تاکنون چه آثار تاریخی مهمی از شهر تاریخی سیمره کشف‌شده است، اظهار داشت:  مهم‌ترین آثاری که در فعالیت­های باستان‌شناسی سیمره به‌دست‌آمده است عبارت‌اند از: بنای موسوم به مسجد شهر تاریخی سیمره، بنای موسوم به خانۀ اربابی، بنای موسوم به بازارچه، بنای موسوم به کاروانسرای شهر تاریخی سیمره، تزئینات وابسته به معماری همچون تزئینات گچ‌بری، سفال در انواع مختلف( سفال بی‌لعاب و سفال لعاب‌دار؛ لعاب یکرنگ، لعاب آل کالین( قلیایی)، لعاب سفید مات، زرین­فام، لعاب پاشیده، نقاشی شده زیر لعاب و ظروف چینی)

مزایای ثبت شهر تاریخی سیمره در فهرست آثار جهانی

وی درباره مزایای ثبت شهر تاریخی سیمره در فهرست آثار جهانی نیز افزود:  به‌واسطۀ ثبت یک اثر در فهرست آثار جهانی، شأن یک اثر به نحو فراوانی افزایش می‌یابد، این ثبت شدن عامل مهمی در ارتقای آگاهی‌های دولت­ها، سازمان­های غیردولتی، بنیادها و عموم مردم از اهمیت میراث خود خواهد بود.

شریفی‌نیا بیان داشت: در ضمن سازمان یونسکو و سایر سازمان­های جهانی مرتبط، کمک­های فنی و علمی خود را در صورت نیاز در اختیار کشور صاحب اثر می‌گذارند، صندوق مالی حمایت از آثار تاریخی ثبت جهانی ازجمله این‌گونه حمایت­ها است.

شهر تاریخی سیمره یکی از اولویت‌های ثبت جهانی است

فرهاد عزیزی مدیرکل پایگاه‌های جهانی سازمان میراث فرهنگی کشور از برنامه‌ریزی برای ۹۰ پایگاه در سطح کشور خبر داد و افزود: از این میان، تعداد ۲۵ اثر تاکنون ثبت جهانی شده و شهر تاریخی سیمره جزو اولویتهای  اول ما برای ثبت جهانی است.

لزوم خرید و آزادسازی زمین‌های کشاورزی کنار شهر تاریخی سیمره

عبدالمالک شنبه زاده مدیرکل میراث فرهنگی ایلام نیز گفته است: بسیاری از مشکلات حوزه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری مسئولان استان قابل‌حل است و میراث فرهنگی دست یاری به‌سوی دیگر ارگان‌های دخیل در این رابطه دراز می‌کند.

وی اهتمام ویژه فرمانداران و شهرداری‌ها در زمینهٔ مواریث فرهنگی و گردشگری را خواستار شد و اضافه کرد: با توجه به حجم عظیم وظایف میراث فرهنگی در بحث‌های گردشگری ، سرمایه‌گذاری ، مرمت و حفاظت آثار، اعتبار اختصاص‌یافته به این سازمان ناچیز است.

بازدید رئیس میراث فرهنگی کشور در سفر هیئت دولت از شهر تاریخی سیمره

سال ۱۳۹۳ نیز در سفر رئیس‌جمهور به استان ایلام، مسعود سلطانی فر وعده‌هایی برای حل مشکلات شهر تاریخی سیمره و ثبت جهانی این اثر تاریخی داد، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور در آن بازدید گفت: در تلاش هستیم شهر تاریخی سیمره را در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت کنیم.

در حال حاضر یکی از مهم‌ترین خواسته‌های مسئولان و مردم استان ثبت جهانی این اثر ارزشمند است که طی سال‌های اخیر وعده‌هایی در این زمینه داده‌شده که تاکنون عملی نشده است.